Đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn 2020 - 2030 do Bộ NN&PTNT trình Chính phủ được phê duyệt nhằm thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia và phát huy tiềm năng thế mạnh về nông nghiệp hữu cơ của các vùng miền và địa phương, góp phần định vị và nâng cao thương hiệu sản phẩm nông nghiệp Việt Nam trên bản đồ nông nghiệp thế giới; đưa Việt Nam trở thành quốc gia có trình độ sản xuất nông nghiệp hữu cơ ngang bằng các nước tiên tiến trên thế giới. Theo Bộ NN&PTNT, tính đến nay, diện tích canh tác hữu cơ tại Việt Nam tăng từ 53.350 ha năm 2016 lên khoảng 237.693 ha năm 2019. Cả nước có 46/63 tỉnh thành đang thực hiện và có phong trào sản xuất hữu cơ; xuất khẩu hữu cơ có kim ngạch khoảng 335 triệu USD/năm. Sản phẩm nông nghiệp hữu cơ Việt Nam được tiêu thụ trong nước và hiện đã xuất khẩu đi 180 nước trên thế giới, trong đó có Mỹ, EU, Trung Quốc, Nhật, Đức, Anh, Hàn Quốc, Nga, Singapore, Pháp, Bỉ, Hà Lan, Italia... là những thị trường tiêu thụ nông sản hữu cơ lớn nhất trên thế giới. Thị trường tiêu thụ nông sản của Việt Nam ngày càng được mở rộng, cơ cấu sản xuất hiệu quả hơn và gắn với nhu cầu thị trường; nhiều mô hình sản xuất ứng dụng công nghệ cao, sản xuất nông nghiệp hữu cơ (NNHC) đã được triển khai đem lại giá trị hàng hóa lớn, thu nhập cao và thân thiện môi trường. Hàng hóa nông sản của Việt Nam đã từng bước khẳng định vị thế trên thị trường toàn cầu, có mặt tại thị trường trên 185 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có nhiều thị trường chất lượng cao như Mỹ, Nhật Bản, EU, Hàn Quốc. Việt Nam được công nhận là nước có sản xuất NNHC, theo thống kê của IFOAM diện tích đất NNHC của Việt Nam năm 2015 đạt hơn 76 nghìn ha (tương đương 0,7% diện tích đất NN) với hơn 3,8 nghìn nông dân sản xuất hữu cơ.

Góp ý cho sự phát triển sản xuất hữu cơ ở Việt Nam tại hội nghị Hội nghị triển khai Đề án Phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn năm 2020-2030 do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT) tổ chức; chuyên gia của NHO nhận định: để từng bước đưa Việt Nam trở thành quốc có trình độ sản xuất nông nghiệp hữu cơ ngang bằng các nước tiên tiến thì không chỉ mở rộng diện tích hữu cơ mà các địa phương cần xác định các mặt hàng nông nghiệp chủ lực có tiềm năng và đủ điều kiện sản xuất hữu cơ. Đặc biệt là cần chú trọng các hoạt động đào tạo, nâng cao nhận thức của người nông dân và người tiêu dùng đối với sản xuất và tiêu dùng sản phẩm hữu cơ; đào tạo để giúp nâng cao năng lực các HTX, hộ dân hiểu rõ về sản xuất nông nghiệp hữu cơ và chứng nhận tiêu chuẩn hữu cơ (cả trong nước và quốc tế) nhất là bộ tiêu chuẩn TCVN 11041:2017 - Tiêu chuẩn quốc gia về nông nghiệp hữu cơ.

Chuyên gia NHO trình bày những thuận lợi và thách thức của nông nghiệp hữu cơ Việt Nam

Một khó khăn hiện nay, theo chuyên gia của NHO là quy trình đầu tư để chuyển đổi từ sản xuất thông thường sang sản xuất nông nghiệp hữu cơ là rất tốn kém, không phải nơi nào cũng làm được, nên cần phải triển khai từng bước; hơn nữa thị trường tiêu thụ sản phẩm hữu cơ cũng gặp nhiều khó khăn nên cần phải có sự phối hợp chặt chẽ theo chuỗi cung ứng giữa các ngành từ việc quản lý các sản phẩm nông nghiệp hữu cơ đến khâu đưa ra thị trường về nhãn mác, chất lượng. Chuyên gia NHO nhấn mạnh: TCVN 11041-1:2017 định nghĩa nông nghiệp hữu cơ (organic agriculture) là hệ thống sản xuất nhằm duy trì sức khỏe của đất, hệ sinh thái và con người, dựa vào các quá trình tự nhiên của hệ sinh thái, sự đa dạng sinh học và các chu trình thích hợp với điều kiện địa phương, giảm thiểu sử dụng vật tư, nguyên liệu đầu vào có tác động bất lợi. Theo đó, nông nghiệp hữu cơ là hệ thống quản lý sản xuất toàn diện nhằm đẩy mạnh và tăng cường sức khỏe của hệ sinh thái nông nghiệp bao gồm cả đa dạng sinh học, các chu trình sinh học và năng suất sinh học. Do đó, sản xuất nông nghiệp hữu cơ phải đáp ứng các mục tiêu:

• Áp dụng sản xuất hữu cơ lâu dài, bền vững, theo hướng sinh thái và có tính hệ thống;
• Đảm bảo độ phì của đất lâu dài và dựa trên đặc tính sinh học của đất;
• Giảm thiểu (và tránh dùng nếu có thể) vật tư, nguyên liệu đầu vào là chất tổng hợp trong mọi giai đoạn của chuỗi sản xuất hữu cơ cũng như sự phơi nhiễm của con người và môi trường đối với các hóa chất bền hoặc có nguy cơ gây hại;
• Giảm thiểu việc gây ô nhiễm từ các hoạt động sản xuất đến môi trường xung quanh;
• Không sử dụng các công nghệ không có nguồn gốc tự nhiên (ví dụ: các sản phẩm từ kỹ thuật biến đổi gen, công nghệ chiếu xạ...);
• Tránh bị ô nhiễm từ môi trường xung quanh;
• Duy trì tính chất hữu cơ trong suốt quá trình sản xuất, sơ chế, chế biến, bao gói, bảo quản và vận chuyển.

Tổ chức chứng nhận NHO được chỉ định để cấp chứng nhận các tiêu chuẩn hữu cơ trong nước (hữu cơ Việt Nam) và tiêu chuẩn hữu cơ quốc tế (hữu cơ EU, Mỹ, Nhật và Hàn Quốc). Quy trình và thủ tục đăng ký chứng nhận của NHO gồm các bước cơ bản sau đây:

- Đăng ký chứng nhận hữu cơ: nhà sản xuất gửi đơn đăng ký cho tổ chức chứng nhận NHO.

- Gửi mẫu kiểm nghiệm: tiến hành lấy mẫu đất, mẫu nước kiểm nghiệm ngẫu nhiên tại nông trại và gửi tới các trung tâm kiểm nghiệm

- Kiểm nghiệm nông sản thu hoạch: lấy mẫu nông sản sau khi thu hoạch để kiểm nghiệm thành phần độc tố và thành phần dinh dưỡng

- Khắc phục: Nhà sản xuất khắc phục các vấn đề chưa đạt theo yêu cầu của đơn vị tư vấn, đánh giá.

- Thực hiện giai đoạn chuyển đổi sản xuất hữu cơ (nếu có) và được cấp chứng nhận chuyển đổi hữu cơ.

- Cấp chứng nhận hữu cơ: sau khi nhà sản xuất đáp ứng đủ mọi yêu cầu sẽ được cấp chứng nhận.

Thế Hiệp